Cùng Intechvietnam tìm hiểu chi tiết điều độ sản xuất là gì? Đặc điểm, mục tiêu, quy trình điều độ sản xuất qua bài viết dưới đây. 
 

Khái niệm điều độ sản xuất là gì?

Điều độ sản xuất (Production Scheduling) là quá trình lập kế hoạch và sắp xếp trình tự thực hiện các công việc sản xuất sao cho tối ưu hóa việc sử dụng nguồn lực (như máy móc, nhân công, nguyên vật liệu) nhằm đảm bảo tiến độ, chất lượng và chi phí sản xuất. Đây là một phần quan trọng trong quản lý sản xuất, giúp doanh nghiệp kiểm soát và điều hành hoạt động sản xuất hiệu quả, tránh lãng phí thời gian và tài nguyên.

Ví dụ về điều độ sản xuất: Một xưởng sản xuất bao bì nhận được nhiều đơn hàng từ các khách hàng khác nhau. Quản lý sản xuất phải lên kế hoạch điều độ để xác định:

• Đơn hàng nào sản xuất trước, đơn nào sau.
• Máy móc nào được sử dụng cho từng công đoạn.
• Nhân công được phân bổ thế nào cho ca sáng, ca chiều.
• Thời gian dự kiến hoàn thành từng đơn hàng.

Việc điều độ tốt giúp đảm bảo mọi đơn hàng được giao đúng hẹn, không xảy ra chồng chéo hay gián đoạn dây chuyền.
 

Vai trò của điều độ sản xuất: 

• Đảm bảo tiến độ sản xuất: Giúp thực hiện đơn hàng đúng thời gian cam kết với khách hàng.
• Tối ưu hóa nguồn lực: Tăng hiệu suất sử dụng máy móc, nhân sự và nguyên liệu.
• Giảm thiểu chi phí: Tránh các chi phí phát sinh do chậm tiến độ, thay đổi kế hoạch hay sử dụng nguồn lực không hợp lý.
• Tăng khả năng thích ứng: Giúp doanh nghiệp linh hoạt ứng phó với thay đổi trong sản lượng, nhu cầu thị trường hoặc sự cố kỹ thuật.
• Nâng cao năng lực cạnh tranh: Một hệ thống điều độ hiệu quả là yếu tố then chốt để doanh nghiệp sản xuất phát triển bền vững và vượt lên đối thủ.

Đặc điểm quan trọng của điều độ sản xuất

Điều độ sản xuất không chỉ là một khâu kỹ thuật – nó là công cụ chiến lược giúp doanh nghiệp chủ động trước mọi biến động. Dưới đây là những đặc điểm quan trọng bạn cần hiểu rõ nếu đang vận hành sản xuất hoặc quản lý dây chuyền.
 

• Là cầu nối giữa kế hoạch sản xuất và vận hành thực tế, đảm bảo quá trình sản xuất diễn ra theo đúng trình tự đã định.
• Phản ánh trực tiếp khả năng sử dụng tối ưu nguồn lực, từ máy móc, nguyên vật liệu cho đến nhân công.
• Gắn liền với dữ liệu và thời gian thực – mọi sự chậm trễ hay thay đổi đều cần cập nhật và điều chỉnh nhanh chóng.
• Có tính linh hoạt cao, giúp doanh nghiệp ứng phó với những thay đổi bất ngờ như biến động đơn hàng, sự cố kỹ thuật hoặc thiếu hụt nguyên liệu.
• Đòi hỏi tính kỷ luật và khả năng phối hợp liên phòng ban – từ kế toán, kho, kỹ thuật đến vận hành sản xuất.
• Dễ dàng tích hợp với các hệ thống phần mềm quản lý như ERP, MES để tự động hóa và minh bạch hóa toàn bộ quá trình.
• Là nền tảng để doanh nghiệp xây dựng dây chuyền sản xuất thông minh, hướng tới sản xuất tinh gọn (lean manufacturing) và giảm thiểu lãng phí.

Mục tiêu của điều độ sản xuất

Khi nói đến điều độ sản xuất, người ta thường nghĩ đến tiến độ. Nhưng thực tế, mục tiêu của điều độ sâu rộng và chiến lược hơn rất nhiều. Những điều mà một hệ thống điều độ sản xuất hiệu quả hướng đến.

• Đảm bảo tiến độ sản xuất đúng theo đơn hàng và cam kết với khách hàng, tránh trễ hạn hoặc giao hàng thiếu.
• Tối ưu hóa hiệu suất sử dụng máy móc và nhân công, tránh tình trạng thiết bị nhàn rỗi hoặc quá tải.
• Giảm thiểu tồn kho bán thành phẩm và thành phẩm bằng cách điều phối hợp lý thời gian và khối lượng sản xuất.
• Tăng khả năng đáp ứng nhanh với các thay đổi từ khách hàng, thị trường hoặc tình hình sản xuất nội bộ.
• Giúp bộ phận quản lý dự đoán, kiểm soát và điều chỉnh kế hoạch sản xuất dựa trên dữ liệu thực tế.
• Góp phần hạ giá thành sản phẩm thông qua giảm lãng phí thời gian, nguyên liệu và công suất thừa.
• Là nền tảng để doanh nghiệp chuyển đổi số trong lĩnh vực sản xuất, ứng dụng công nghệ tự động hóa và dữ liệu lớn.

 

Các phương pháp điều độ sản xuất phổ biến

Tùy vào đặc điểm sản xuất và mục tiêu vận hành, mỗi doanh nghiệp có thể lựa chọn phương pháp điều độ phù hợp. Dưới đây là một số phương pháp điều độ thường được áp dụng trong thực tế:
 

- Điều độ tiến (forward scheduling)

Đây là cách lên lịch theo hướng “sớm nhất có thể” – công việc được triển khai ngay khi điều kiện cho phép, từ công đoạn đầu tiên cho đến bước cuối cùng.

Ưu điểm nổi bật:

• Cho phép hoàn tất đơn hàng nhanh chóng khi có đủ nguyên vật liệu.
• Phù hợp với mô hình sản xuất có tính chủ động về đầu vào.

Lưu ý khi áp dụng:

• Dễ tạo ra lượng bán thành phẩm tồn kho nếu các công đoạn sau chưa sẵn sàng tiếp nhận.
• Không phải lúc nào cũng đáp ứng được đúng hạn giao hàng.

Thường dùng trong môi trường sản xuất theo đơn hoặc sản xuất hàng loạt cần rút ngắn thời gian hoàn thành.
 

- Điều độ lùi (backward scheduling)

Khác với điều độ tiến, phương pháp này bắt đầu từ ngày giao hàng và “đi ngược lại” để xác định thời điểm khởi động các công đoạn.

Điểm mạnh:

• Giúp tối ưu lượng tồn kho bán thành phẩm.
• Đảm bảo đúng tiến độ giao hàng đã cam kết.

Thách thức khi triển khai:

• Yêu cầu độ chính xác cao trong lập lịch và khả năng kiểm soát rủi ro.
• Có thể không thích hợp với dây chuyền phức tạp hoặc môi trường sản xuất nhiều biến động.

Ứng dụng hiệu quả trong sản xuất theo nhu cầu cụ thể, đặc biệt là các mô hình Just-in-Time hoặc sản xuất lắp ráp.
 

- Điều độ theo năng lực sản xuất

Phương pháp này dựa trên khả năng thực tế của máy móc, con người và nguyên vật liệu để xác lập kế hoạch khả thi.

Có hai hướng tiếp cận chính:

• Năng lực không giới hạn: Giả định rằng tài nguyên luôn sẵn có, thường dùng cho giai đoạn lên kế hoạch sơ bộ.
• Năng lực có giới hạn: Tính toán dựa trên năng lực thực tế, giúp xây dựng lịch trình chính xác và khả thi hơn.

Khi nào nên dùng:

• Khi doanh nghiệp cần đảm bảo không vượt quá công suất hiện có.
• Khi kết hợp với hệ thống ERP hoặc phần mềm lập kế hoạch nâng cao (APS).

- Điều độ theo nguyên tắc ưu tiên

Trong môi trường sản xuất có nhiều đơn hàng cùng cạnh tranh tài nguyên, các nguyên tắc ưu tiên giúp sắp xếp thứ tự công việc một cách khoa học.

Một số tiêu chí thường được sử dụng:

• FCFS (First Come, First Served): Làm theo thứ tự đến trước.
• SPT (Shortest Processing Time): Ưu tiên công việc có thời gian xử lý ngắn nhất.
• EDD (Earliest Due Date): Đơn hàng gần đến hạn được xử lý trước.
• CR (Critical Ratio): Đánh giá mức độ cấp bách của công việc để ưu tiên.
• Slack Time: Dựa trên thời gian “dư dả” còn lại trước hạn giao hàng.

Lợi ích mang lại:

• Tối ưu hiệu quả sử dụng thiết bị.
• Giảm thiểu tình trạng trễ hạn và tăng số lượng đơn hàng hoàn tất đúng hạn.

Quy trình các bước điều độ sản xuất hiệu quả

Bước 1: Phân tích nhu cầu và lập kế hoạch chi tiết

Mọi quy trình điều độ hiệu quả đều bắt đầu bằng việc nắm rõ nhu cầu thực tế – từ thị trường, khách hàng đến năng lực nội bộ.

• Thu thập thông tin về số lượng đơn hàng, thời hạn giao hàng, năng lực sản xuất hiện tại.
• Phân tích các yếu tố ảnh hưởng như mùa vụ, xu hướng tiêu dùng, đặc thù ngành hàng.
• Lập kế hoạch sản xuất chi tiết theo ngày, tuần, tháng hoặc theo từng lệnh sản xuất cụ thể.
• Xác định thứ tự công việc, thời gian bắt đầu – kết thúc và nguồn lực cần sử dụng cho từng công đoạn.

Bước 2: Sử dụng công cụ hỗ trợ quản lý

Không thể điều độ thủ công nếu doanh nghiệp muốn kiểm soát tốt năng suất và hạn chế sai sót. Đây là lúc công nghệ phát huy tác dụng.

• Triển khai các phần mềm lập kế hoạch và điều độ như ERP, MES, APS để hỗ trợ lên lịch chính xác.
• Ứng dụng các công cụ số giúp theo dõi trạng thái sản xuất theo thời gian thực, hỗ trợ ra quyết định nhanh chóng.
• Tích hợp giữa các bộ phận – từ kho, nhân sự đến sản xuất – để đảm bảo dòng thông tin xuyên suốt.
• Thiết lập báo cáo và cảnh báo tự động khi có sự cố hoặc lệch kế hoạch.

Bước 3: Theo dõi và đánh giá hiệu quả

Điều độ không phải là hoạt động một chiều – nó cần được giám sát liên tục để bảo đảm mọi thứ diễn ra theo kế hoạch.

• Theo dõi tiến độ thực hiện từng công việc, từng máy hoặc từng dây chuyền.
• Ghi nhận các chỉ số thực tế như thời gian xử lý, mức độ hoàn thành, tỷ lệ lỗi sản phẩm.
• So sánh kết quả thực tế với kế hoạch ban đầu để đánh giá hiệu quả điều độ.
• Giao tiếp thường xuyên với tổ trưởng, nhân viên sản xuất để cập nhật tình hình sát thực tế.

 

Bước 4: Điều chỉnh kế hoạch dựa trên dữ liệu thực tế

Không có kế hoạch nào hoàn hảo ngay từ đầu – điều độ hiệu quả là khả năng thích ứng với thực tế vận hành.

• Cập nhật kế hoạch sản xuất khi có thay đổi về đơn hàng, nguyên vật liệu, máy móc hoặc nhân sự.
• Ưu tiên các điều chỉnh nhanh gọn, rõ ràng, tránh làm gián đoạn toàn bộ dây chuyền.
• Dựa vào dữ liệu thu thập được để xác định xu hướng, nguyên nhân sai lệch và đề xuất cải tiến.
• Rèn luyện tính linh hoạt trong quản lý sản xuất để đảm bảo hệ thống luôn vận hành hiệu quả ngay cả trong điều kiện biến động.

Phân biệt điều độ sản xuất với lập kế hoạch sản xuất

Điều độ sản xuất không chỉ giúp doanh nghiệp kiểm soát tiến độ và nâng cao hiệu quả vận hành, mà còn là nền tảng để tối ưu hóa toàn bộ chuỗi sản xuất. Khi được kết hợp với hệ thống dây chuyền tự động hóa, quá trình điều độ trở nên chính xác, linh hoạt và tiết kiệm hơn. 

Tại Intech Group, chúng tôi cung cấp các giải pháp dây chuyền tự động hóa hiện đại, phù hợp với từng mô hình sản xuất, từ đơn giản đến phức tạp. Nếu bạn đang tìm kiếm một hướng đi hiệu quả để cải tiến sản xuất, đừng ngần ngại liên hệ với chúng tôi qua Hotline 0966 966 032 để được tư vấn chi tiết và đồng hành cùng giải pháp phù hợp.

Bài viết liên quan:

• Lập kế hoạch sản xuất là gì? Hướng dẫn các bước lập kế hoạch sản xuất
• Sản xuất công nghiệp là gì? Cách tính giá trị sản xuất công nghiệp