Hãy cùng Intechvietnam khám phá chi tiết về quy trình và các yếu tố ảnh hưởng đến lĩnh vực quan trọng này qua bài viết dưới đây.

Tổng quan thị trường và phương pháp sản xuất thức ăn chăn nuôi

Thức ăn chăn nuôi công nghiệp là sản phẩm được sản xuất bằng công nghệ hiện đại, nhằm đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng toàn diện cho vật nuôi. Loại thức ăn này giúp vật nuôi phát triển tốt, tăng trưởng nhanh và nâng cao hiệu quả sản xuất các sản phẩm như sữa, thịt, trứng, lông và nhiều sản phẩm khác.

Hiện nay, cả nước có 269 nhà máy sản xuất thức ăn chăn nuôi dạng hỗn hợp hoàn chỉnh với tổng công suất thiết kế đạt 43,2 triệu tấn. Trong số đó, 90 nhà máy thuộc các doanh nghiệp FDI, chiếm 33,5% về số lượng và 51,3% về công suất thiết kế, trong khi 179 nhà máy còn lại thuộc các doanh nghiệp nội địa, chiếm 66,5% về số lượng và 48,7% về công suất thiết kế.

Về sản lượng, ngành thức ăn chăn nuôi đạt 18,8 triệu tấn năm 2018 và tăng lên 20,8 triệu tấn vào năm 2022. Giai đoạn này ghi nhận sự thay đổi trong cơ cấu sản lượng, khi tỷ trọng của các doanh nghiệp FDI tăng từ 59,8% lên 62,5%, trong khi các doanh nghiệp trong nước giảm từ 40,2% xuống còn 37,5%.

Tại Việt Nam, sản xuất thức ăn chăn nuôi thường áp dụng hai phương pháp chính:

• Thức ăn dạng bột
• Thức ăn dạng viên

Dù sử dụng phương pháp nào, quy trình sản xuất đều cần được thực hiện nghiêm ngặt để đảm bảo chất lượng sản phẩm. Bên cạnh đó, dây chuyền sản xuất cũng cần được đầu tư hiện đại và đầy đủ trang thiết bị.

Quy trình sản xuất thức ăn chăn nuôi công nghiệp 

Bước 1. Xây dựng khẩu phần dinh dưỡng

Xây dựng khẩu phần dinh dưỡng đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo thức ăn đáp ứng đầy đủ nhu cầu của vật nuôi, tối ưu hóa hiệu quả sản xuất và kiểm soát chi phí nguyên liệu. Tùy theo từng giai đoạn phát triển, vật nuôi cần các khẩu phần khác nhau, bao gồm các yếu tố chính như: mức tối thiểu, mức tương đối, mức thực tế, mức đầy đủ và mức bổ sung.
Trong quá trình xây dựng khẩu phần, cần thực hiện các bước sau:

• Đánh giá nhu cầu dinh dưỡng của từng loài và từng giai đoạn phát triển.
• Lựa chọn và kết hợp các nguyên liệu phù hợp.
• Tính toán chi phí và kiểm tra tính khả dụng của nguồn nguyên liệu.
• Áp dụng phương pháp tổ hợp khẩu phần sao cho đạt hiệu quả tối ưu nhất.

Bước 2. Chọn lựa nguồn nguyên liệu chất lượng

Nguồn nguyên liệu chính:
Nguyên liệu sử dụng trong sản xuất thức ăn chăn nuôi thường bao gồm:

• Ngũ cốc: Các loại hạt như lúa mì, ngô, yến mạch, lúa mạch.
• Phụ phẩm nông nghiệp: Các sản phẩm phụ như bã mồi, cám.
• Nguồn protein: Gồm đạm động vật (như sữa bột) và đạm thực vật.

Đảm bảo chất lượng nguyên liệu:
Trước khi đưa vào sản xuất, nguyên liệu cần được kiểm tra kỹ lưỡng để đảm bảo:

• Độ tươi mới: Nguyên liệu không bị hỏng, nấm mốc hoặc xuống cấp.
• Giá trị dinh dưỡng cao: Chứa đầy đủ protein, tinh bột, khoáng chất và vitamin cần thiết.
• Độ an toàn: Không chứa các chất độc hại như thuốc bảo vệ thực vật, kim loại nặng hoặc chất cấm.

Việc xây dựng khẩu phần hợp lý và lựa chọn nguyên liệu đạt chuẩn là nền tảng để đảm bảo chất lượng thức ăn, từ đó hỗ trợ tốt nhất cho sự phát triển của vật nuôi.

Bước 3. Nghiền nguyên liệu

Quá trình nghiền nguyên liệu đóng vai trò quan trọng trong việc làm nhỏ kích thước, giúp các thành phần dễ dàng trộn lẫn và cải thiện khả năng tiêu hóa của vật nuôi. Hiện nay, các nhà máy sản xuất thức ăn chăn nuôi thường sử dụng các loại máy nghiền như máy nghiền đĩa và máy nghiền búa.

• Máy nghiền đĩa: Nguyên liệu được nghiền nát thông qua sự ép giữa hai đĩa thô ráp. Một hoặc cả hai đĩa có thể quay để tạo lực ép. Tuy nhiên, phương pháp này có hạn chế là không thể nghiền nguyên liệu thành kích thước siêu nhỏ.
• Máy nghiền búa: Máy sử dụng các búa, có thể chuyển động hoặc cố định, để nghiền nguyên liệu. Những nguyên liệu sau đó được sàng lọc qua lưới thép có lỗ, giúp phân loại kích cỡ theo yêu cầu.

Bước 4. Trộn nguyên liệu

Trộn nguyên liệu là công đoạn tạo ra hỗn hợp đồng nhất từ các thành phần đã được cân đo theo tỷ lệ phù hợp. Thông thường, nguyên liệu khô sẽ được trộn trước, sau đó là các nguyên liệu dạng ướt. Việc trộn có thể thực hiện một lần hoặc lặp lại nhiều lần tùy theo từng mẻ sản xuất.

Hỗn hợp thức ăn được trộn đều không chỉ đảm bảo sự phân bổ đồng đều các chất dinh dưỡng mà còn làm tăng hương vị và cải thiện phản ứng hóa học hoặc sinh học trong quá trình chế biến. Trong công nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi, các thiết bị phổ biến gồm: máy trộn vít đứng, máy trộn vít nằm ngang hoặc máy trộn ngang có bộ phận khuấy dạng mái chèo hoặc ruy băng.

Bước 5. Ép viên

Hệ thống ép viên là công đoạn nén chặt các nguyên liệu hoặc hỗn hợp đã trộn để tạo thành những viên thức ăn bền vững, đáp ứng yêu cầu dinh dưỡng của vật nuôi. Quy trình ép viên thường bao gồm các thiết bị như: thùng nhận nguyên liệu, máy ép viên, bộ phận làm nguội, nghiền, sàng lọc và kho chứa.

Nguyên liệu sau khi trộn sẽ được đưa vào bàn ép có các lỗ và được nén thành viên nhờ trục cán. Quy trình này sử dụng hơi nước, nhiệt và áp suất để tăng cường độ kết dính, đảm bảo các viên thức ăn có kích thước đồng đều.

Công nghệ ép viên nén

Trong phương pháp ép viên nén, hỗn hợp nguyên liệu được làm nóng đến nhiệt độ khoảng 85°C với độ ẩm 16% trong thời gian từ 5 đến 20 giây. Sau đó, hỗn hợp được nén qua bàn lỗ bằng kim loại. Các thông số như nhiệt độ, độ ẩm và thời gian có thể thay đổi tùy thuộc vào thiết bị sử dụng cũng như loại nguyên liệu.

Phương pháp này thường được áp dụng để sản xuất viên thức ăn chìm, phù hợp với tôm và các loài sống ở tầng đáy. Các yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến chất lượng viên nén bao gồm:

• Thành phần công thức thức ăn (chiếm 40%), đặc biệt là hàm lượng chất béo.
• Độ mịn của nguyên liệu (20%).
• Quá trình hồ hóa nguyên liệu trước khi ép (20%).
• Thiết kế khuôn ép (15%) và quy trình làm nguội, sấy khô (5%).

Nếu độ ẩm không được kiểm soát phù hợp, viên thức ăn có thể bị mềm hoặc dễ vỡ, ảnh hưởng đến chất lượng.

Công nghệ ép đùn

Công nghệ ép đùn là phương pháp sử dụng áp suất và nhiệt độ cao để nén và định hình viên thức ăn. Trong quá trình này, áp suất lớn giúp viên thức ăn nở ra khi thoát khỏi khuôn ép, trong khi nhiệt độ cao từ 120-125°C hỗ trợ hồ hóa hoàn toàn tinh bột.

Sau khi làm nguội, viên thức ăn có khối lượng riêng thấp (0,25-0,3 g/cm³), cho phép chúng nổi trên mặt nước, phù hợp với các loài cá ăn nổi.

Ưu điểm của công nghệ ép đùn:

• Tinh bột được hồ hóa tốt hơn, giúp tăng khả năng tiêu hóa.
• Loại bỏ các yếu tố kháng dinh dưỡng và tiêu diệt vi khuẩn, nấm mốc trong nguyên liệu.
• Giảm đáng kể độ ẩm trong nguyên liệu, tăng độ bền của sản phẩm.

Việc lựa chọn thiết bị ép đùn phụ thuộc vào các yếu tố như loại nguyên liệu, loại thức ăn cần sản xuất, công suất và chi phí đầu tư. Công nghệ ép đùn hiện được sử dụng rộng rãi, đặc biệt trong sản xuất thức ăn thủy sản, nhờ khả năng cải thiện chất lượng sản phẩm.

Bước 6. Kiểm soát chất lượng

Trước khi thức ăn chăn nuôi được đưa ra thị trường, cần tiến hành kiểm tra nghiêm ngặt để đảm bảo sản phẩm đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật. Các chỉ tiêu quan trọng bao gồm:

• Hàm lượng protein.
• Hàm lượng chất béo.
• Hàm lượng chất xơ.
• Tỷ lệ vitamin và khoáng chất.

Quy trình kiểm soát chất lượng này giúp đảm bảo sản phẩm có giá trị dinh dưỡng cao và an toàn cho vật nuôi.

Bước 7. Đóng gói và bảo quản

Bước cuối cùng trong quy trình là đóng gói và bảo quản thức ăn chăn nuôi nhằm đảm bảo chất lượng và thuận tiện trong vận chuyển, phân phối.

Các bước chính trong quy trình đóng gói:

• Làm nguội và sấy khô: Giảm độ ẩm còn lại để tăng độ bền và ngăn ngừa nấm mốc.
• Phân loại và sàng lọc: Đảm bảo kích thước đồng đều của viên thức ăn.
• Đóng gói: Sử dụng máy đóng gói tự động để định lượng chính xác và niêm phong chắc chắn. Bao bì thường được làm từ vật liệu chống ẩm và chống côn trùng như nhựa PE, PP hoặc túi ghép nhiều lớp.
• Dán nhãn: Ghi đầy đủ thông tin về thành phần dinh dưỡng, hướng dẫn sử dụng, ngày sản xuất và hạn sử dụng.
• Lưu trữ: Các bao thức ăn được xếp lên pallet và bảo quản trong kho khô ráo, thoáng mát, giúp duy trì chất lượng sản phẩm trong thời gian dài.

Quy trình sản xuất được thực hiện chặt chẽ không chỉ đảm bảo chất lượng thức ăn mà còn hỗ trợ tốt nhất cho sự phát triển của vật nuôi.

Máy trong trong quy trình sản xuất thức ăn chăn nuôi công nghiệp 

Máy móc đóng vai trò quan trọng trong việc tự động hóa và nâng cao hiệu quả sản xuất thức ăn chăn nuôi. Các thiết bị chính thường có trong một hệ thống sản xuất thức ăn chăn nuôi gồm:

• Máy nghiền được sử dụng để làm nhỏ nguyên liệu, tăng diện tích tiếp xúc, giúp nguyên liệu dễ trộn hơn và cải thiện khả năng tiêu hóa của vật nuôi. 
• Máy trộn đảm bảo các thành phần nguyên liệu được phối trộn đồng đều, tạo ra hỗn hợp nhất quán, đáp ứng yêu cầu dinh dưỡng.
• Máy ép viên chịu trách nhiệm định hình nguyên liệu thành dạng viên, sử dụng áp suất, nhiệt độ và hơi nước để tạo lực liên kết, đảm bảo viên thức ăn bền vững và đạt kích thước đồng đều.
• Máy đóng gói giúp bảo quản sản phẩm, đóng gói tự động với độ chính xác cao, đảm bảo dễ vận chuyển và lưu trữ lâu dài. 
• Băng tải được sử dụng để chuyển các nguyên liệu thô như ngũ cốc, cám, đạm từ khu vực lưu trữ đến các bộ phận nghiền, trộn hoặc ép viên. Sau khi sản phẩm hoàn thành, băng tải tiếp tục hỗ trợ vận chuyển thức ăn đã đóng gói đến khu vực lưu kho hoặc xe tải để phân phối. Việc sử dụng băng tải không chỉ giúp giảm sức lao động thủ công, tăng năng suất mà còn đảm bảo vệ sinh, hạn chế thất thoát nguyên liệu trong suốt quá trình sản xuất.

Sự hiện đại và tối ưu hóa của các thiết bị này không chỉ giúp giảm thời gian sản xuất mà còn nâng cao chất lượng thức ăn, đáp ứng tốt nhu cầu thị trường.

Quy trình sản xuất thức ăn chăn nuôi không chỉ đòi hỏi sự chính xác và công nghệ hiện đại mà còn cần đảm bảo tính bền vững và thân thiện với môi trường. Việc đầu tư vào các thiết bị tiên tiến và tối ưu hóa quy trình sẽ mang lại hiệu quả kinh tế cao, đồng thời góp phần xây dựng một ngành chăn nuôi phát triển bền vững. Nếu bạn đang quan tâm đến giải pháp sản xuất thức ăn chăn nuôi, hãy tìm hiểu và áp dụng các máy móc công nghệ phù hợp để đạt được hiệu quả tối ưu.